Το Sora 2, το νέο σύστημα δημιουργίας βίντεο μέσω τεχνητής νοημοσύνης, άνοιξε ένα κεφάλαιο που λίγοι είχαν φανταστεί: τη «νεκρανάσταση» διάσημων ανθρώπων. Η πλατφόρμα, που υπόσχεται αξεπέραστο ρεαλισμό και παραγωγή βίντεο από απλές προτάσεις κειμένου, βρέθηκε στο επίκεντρο της διεθνούς συζήτησης όταν χρήστες άρχισαν να δημιουργούν ρεαλιστικές σκηνές με πρόσωπα καλλιτεχνών και ιστορικών προσωπικοτήτων που έχουν πεθάνει.
Σε λίγες μόλις ημέρες, το διαδίκτυο γέμισε με βίντεο στα οποία «εμφανίζονται» ο Robin Williams, ο Michael Jackson και άλλοι διάσημοι, να μιλούν και να κινούνται όπως στη ζωή. Μόνο που τίποτα από αυτό δεν είναι πραγματικό. Ο αλγόριθμος του Sora 2 τους αναπαράγει, «ανασταίνοντάς» τους ψηφιακά, χωρίς καμία έγκριση από τις οικογένειές τους. Και αυτό ακριβώς είναι που πυροδότησε μια θύελλα αντιδράσεων.
Όταν η τεχνητή νοημοσύνη παραβιάζει τη μνήμη
Η εξέλιξη του Sora 2 αποδεικνύει πόσο ραγδαία προχωρά η τεχνολογία παραγωγής βίντεο. Με ελάχιστα δεδομένα, το σύστημα μπορεί να αναπαράγει πρόσωπα, εκφράσεις, φωνές και κινήσεις με ρεαλισμό που αγγίζει τα όρια του πραγματικού.
Όμως, εκεί ακριβώς γεννιέται και το πρόβλημα. Όταν οι νεκροί «επιστρέφουν» μέσω ενός αλγορίθμου για να τραγουδήσουν, να αστειευτούν ή να διαφημίσουν προϊόντα, η τεχνολογία παύει να είναι εργαλείο και γίνεται απειλή για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Η κόρη του Robin Williams, Zelda Williams, δήλωσε δημόσια ότι το Sora 2 «κατασκευάζει ένα ψεύτικο είδωλο ενός ανθρώπου που δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του». Η φράση αυτή συμπυκνώνει το ηθικό δίλημμα: μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να «ξαναζωντανεύει» ανθρώπους που δεν έδωσαν ποτέ συναίνεση για κάτι τέτοιο;
Νομικό και ηθικό κενό
Η υπόθεση ανέδειξε ένα τεράστιο κενό στη διεθνή νομοθεσία. Τα περισσότερα κράτη δεν έχουν ρυθμίσει ρητά τα μεταθανάτια δικαιώματα εικόνας και φωνής. Πολλές εταιρείες προστατεύουν μόνο τη χρήση υλικού ζωντανών ατόμων, αφήνοντας ανοιχτό πεδίο για τη χρήση της ταυτότητας όσων έχουν φύγει από τη ζωή.
Αυτό επιτρέπει σε εφαρμογές όπως το Sora 2 να αναπαράγουν διάσημους χωρίς νομικό εμπόδιο, εφόσον οι οικογένειες δεν διαθέτουν αποκλειστικά δικαιώματα. Ωστόσο, το ηθικό ζήτημα υπερβαίνει κατά πολύ τη νομική διάσταση. Η χρήση της εικόνας ενός ανθρώπου μετά τον θάνατό του, χωρίς άδεια, μετατρέπει τη μνήμη του σε περιεχόμενο προς κατανάλωση.
Ψηφιακός κανιβαλισμός για λίγα views
Η ευκολία δημιουργίας περιεχομένου στο Sora 2 έχει οδηγήσει σε έναν νέο τύπο «ψηφιακού κανιβαλισμού». Χρήστες δημιουργούν βίντεο με νεκρούς διάσημους για να αποσπάσουν views, likes και διαφημιστικά έσοδα. Η εικόνα του Robin Williams ή του George Carlin χρησιμοποιείται σαν φθηνό εργαλείο ψυχαγωγίας, μετατρέποντας τον σεβασμό σε προϊόν.
Η πλατφόρμα έγινε γρήγορα viral, με εκατομμύρια προβολές μέσα σε λίγες ώρες. Η OpenAI αναγκάστηκε να προχωρήσει σε τροποποιήσεις των όρων χρήσης, επιτρέποντας πλέον στις οικογένειες να ζητούν την αφαίρεση τέτοιων βίντεο. Ωστόσο, το πρόβλημα έχει ήδη ξεφύγει από τον έλεγχο. Η τεχνολογία επιτρέπει σε οποιονδήποτε να αναπαράγει ένα πρόσωπο με απόλυτο ρεαλισμό, ανεξάρτητα από το αν ζει ή όχι.
Η απουσία συναίνεσης ως νέα μορφή βίας
Η χρήση εικόνων νεκρών ανθρώπων χωρίς άδεια δεν είναι απλώς παράνομη — είναι βίαιη σε συναισθηματικό επίπεδο. Οι οικογένειες των ανθρώπων αυτών περιγράφουν το φαινόμενο ως «ψηφιακό τραύμα». Βλέπουν τους δικούς τους να «επιστρέφουν» μέσα από ένα ψεύτικο πρόσωπο, να λένε λόγια που ποτέ δεν είπαν και να συμμετέχουν σε βίντεο που προσβάλλουν την ίδια τους τη μνήμη.
Η τεχνητή νοημοσύνη, αντί να τιμά τους ανθρώπους, καταλήγει να τους χρησιμοποιεί. Και αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση όχι μόνο τα όρια της δημιουργικότητας, αλλά και την έννοια του σεβασμού στον θάνατο.
Ποιος θα βάλει τα όρια;
Το Sora 2 δεν είναι η πρώτη περίπτωση όπου η τεχνολογία παραβίασε τα όρια του ρεαλισμού. Όμως είναι η πιο επικίνδυνη, γιατί δείχνει πόσο εύκολα η δημιουργία περιεχομένου περνάει στα χέρια του οποιουδήποτε. Στο παρελθόν, η παραγωγή deepfakes απαιτούσε γνώσεις και εργαλεία. Σήμερα, αρκεί μια πρόταση: «φτιάξε μου ένα βίντεο με τον Robin Williams να κάνει stand-up για το 2025».
Η δύναμη του Sora 2 είναι εντυπωσιακή, αλλά ακριβώς αυτή η δύναμη είναι που τρομάζει. Αν δεν μπουν σαφείς κανόνες και τεχνολογικά φίλτρα, το επόμενο βήμα μπορεί να είναι ακόμη πιο ανησυχητικό – πολιτικοί, ιστορικά πρόσωπα, ακόμα και απλοί πολίτες μπορούν να «αναβιώσουν» χωρίς έγκριση.
Ο ρόλος της κοινωνίας και των εταιρειών
Το θέμα πλέον δεν αφορά μόνο την OpenAI. Αγγίζει ολόκληρη τη βιομηχανία της τεχνητής νοημοσύνης, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το ίδιο το κοινό. Οι εταιρείες πρέπει να αναπτύξουν μηχανισμούς ταυτοποίησης και αποτροπής τέτοιων deepfakes, ενώ οι πλατφόρμες πρέπει να αναλάβουν ευθύνη για το τι προβάλλεται.
Η κοινωνία, από την πλευρά της, οφείλει να εκπαιδευτεί ώστε να αναγνωρίζει τα όρια μεταξύ δημιουργίας και εκμετάλλευσης. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι «κακή» από μόνη της· κακή γίνεται όταν χρησιμοποιείται χωρίς ηθικό πλαίσιο.
Το Sora 2 δεν είναι απλώς μια εντυπωσιακή επίδειξη τεχνολογίας. Είναι ένα ηχηρό καμπανάκι για το μέλλον της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Όταν ένας άνθρωπος που έχει πεθάνει «επιστρέφει» μέσα από ένα ψηφιακό κατασκεύασμα, η τεχνολογία παύει να υπηρετεί τον άνθρωπο και αρχίζει να τον αντικαθιστά.
Η πρόοδος δεν σταματά – αλλά αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να προχωρά χωρίς όρια. Ο σεβασμός, ακόμη και στην εποχή των αλγορίθμων, παραμένει ανθρώπινη υποχρέωση.
